[ Haberler -> Kitap Haberleri ]

İlk Descartes Mütercimi İbrahim Edhem Bey'in Kayıp Eserleri Bulundu

07.01.2007 - 12:50

İbrahim Edhem Mesut Bey'in Paris Uluslararası Sergisi'ne tanıklığının ürünü Paris Sergi-i Umûmîsi adlı albümünü ve Dinler ve Felsefeler adlı eserini yayına hazırlayan Atölye, daha önce de aynı yazarın Semerât-ı Akl risalesini ve Usul Hakkında Nutuk adlı çevirisini yayınlamıştı. İbrahim Edhem Bey'in Descartes'ı çevirme kararı almasında önemli rol oynayan Paris Sergi-i Umûmîsi, yazarın 1889'da Paris Uluslararası Sergisi'ne tanıklığının ürünü. Osmanlı'nın son döneminde birçok önemli görevlerde bulunan İbrahim Edhem Mesut Bey, 17. yüzyıl Fransız filozofu René Descartes'ın modern felsefe açısından çığır açıcı eseri "Discourse de la Méthode"u Hüsn-i İdare-i Akl ve Taharrî-i Hakikate Dair Usûl Hakkında Nutuk adıyla 1895 yılında Türkçeye çevirmişti.

Felsefe Çalışma Grubu'ndan Yard. Doç. Ali Utku, İbrahim Edhem Mesut'un Descartes çevirisinin, 19. yüzyılda felsefeyi yeniden inşa sürecimiz açısından bir dönüm noktası ve modernlik deneyimimizin erken evresinin temel referansı durumundaki "Fransız rasyonalizmi" ile epistemolojik düzlemde ilk ciddi yüzleşmemiz olduğunu söylüyor. Utku, endüstri devriminin sembolü Eyfel Kulesi'nin ve Paris Uluslararası Sergisi'nin açılışına tanıklık eden İbrahim Edhem Mesut Bey'in, hayran kaldığı bilim ve sanat eserlerinin fotoğraflarından oluşan albümü dönemin meşhur sanatçılarından birine hazırlatıp, önüne Avrupa bilim ve sanatlarının dayandığı temelleri bildiren bir "Mukaddime" koyarak II. Abdülhamid'e gönderdiği bilgisini veriyor. Utku, "Paris Sergi-i Umûmîsi adını taşıyan albümün 'Mukaddime'sinde, bilimsel ve teknik eserlerin yabancıların eliyle üretilip işletilmesinin yanlışlığına ve yerli eliyle gerçekleştirilmesi gerektiğine dikkat çeken İbrahim Edhem Mesut, Avrupa ülkelerinin bunu başardıklarını ve ilerlemiş olmalarının nedeninin bu olduğunu anlatır. Eyfel Kulesi'ni ve Paris Uluslararası Sergisi'ndeki eserleri ilerlemenin sembolleri olarak sunarken, albümde fotoğrafları yer alan eserler hakkında ayrıntılı malumat da verir. Albümün 'Sanayi Mektepleri' başlıklı son bölümünde ise, Fransa endüstrisinin can damarları niteliğindeki devlete bağlı sanayi mekteplerinin bir listesini ve müfredatlarını verir." diyor.

İdari görevlerinden dolayı felsefi çalışmalarına ara vermek zorunda kalan İbrahim Edhem Mesut Bey'in Beyrut Valiliği'nden azledildiği 1909 yılında yazmaya başladığı ve tekrar görevine dönmesiyle ancak ömrünün sonlarında tamamladığı 'Dinler ve Felsefeler' de ölümünden sonra terekesinde kalan, bilinmeyen bir eseriydi. Edhem, bu eserinde, tarihin büyük dinî ve felsefî öğretilerinin bir zahirî ve bir de batınî yönü bulunduğunu belirtiyor. Yard. Doç. Ali Utku, 'Dinler ve Felsefeler' hakkında "19. yüzyıldaki bilim-felsefe-din çatışmasını aşma yönünde bir eğilimin izlendiği eserin önemli özelliklerinden birisi, Usul Hakkında Nutuk çevirisiyle bizde Kartezyen rasyonalizmin ilk temsilcisi olarak tanınan İbrahim Edhem Mesut'un, mistik, ezoterik ve okültist bir çizgiye kaydığını belgelemesidir." diyor.

(Zaman - Ali Pektaş)