Sinema Literatürüne Spaghetti Western'i Kazandıran Adam: Sergio Leone
Ahmet Aksoy
29.03.2008 - 00:25
"Ben bir karamsarım. Amerikan Western'lerinde kahramanlar çirkin bir biçimde arka fonda ölürler. Benim filmlerimde önde ölürler. Hem de en güzel biçimde." (Sergio Leone)
"Once Upon a time in the West/Bir Zamanlar Batı'da", "İyi, Kötü ve Çirkin", "Birkaç Dolar İçin", "Bir Avuç Dolar İçin" bırakın iyi bir sinema izleyicisini, ortalama bir seyircinin bile kolay kolay belleğinden çıkmayacak, insanı derinden etkileyen ve birer başyapıt olma payesini çoktan hak etmiş filmlerdir. Bu filmlerin altına yönetmen ve senarist olarak imza atmış olan Sergio Leone, yepyeni bir tarzı "spaghetti western'i" sinema literatürüne kazandırmış olmakla haklı bir şöhrete kavuştu.
Leone, oldukça kanlı ve şiddetli sahne tasarımı, büyük yakın plan çekimler, hızlı kesmeler ve uzun, anlamlı sessizlikler aracılığıyla yaratılan yüksek gerilim gibi unsurları başarıyla kullanarak, Amerikan ticari sinemasının önemli bir türü olan western'i adeta yeniden yarattı.
Bu filmlere neden spaghetti western denildiğine dair çeşitli rivayetler dolaşmakta ortalıkta. Filmlerin, İtalya'da, İtalyan yönetmenler tarafından ve çoğunluğu İtalyan olan oyuncularla çekilmelerinden dolayı bu ad verilmiştir diyenlerin yanı sıra, spaghettinin içinde bol miktarda sos olduğundan ve bu tarz filmlerde de oluk oluk kan akmakta olduğundan dolayı, sosun kanı çağrıştırması nedeniyle bu filmlere böyle bir isim verilmiştir diyenlerin sayısı da hayli fazla.
Sergio Leone Kimdir?
23 Ocak 1921 tarihinde İtalya'nın başkenti Roma'da yapımcı bir baba ile opera sanatçısı bir annenin oğlu olarak dünyaya gelen Leone, küçük yaştan itibaren sanatın bolca konuşulduğu bir ortamda büyümüştür. 18 yaşından itibaren yönetmen asistanlığı ve çeşitli filmlerde figüranlık yapmaya başlayan yönetmen, Roma'da çekilen " Qua Vadis " ( 1951 ) ve " Ben Hur " ( 1959 ) adlı Amerikan yapımlarında ikinci asistan olarak çalışarak Hollywood ile kayda değer ilişkiler kurmayı başardı. 1950'li yılların sonlarına doğru, İtalya'da çekilen pek çok gladyatör filminin senaryosunu yazan Leone, ilk yönetmenlik deneyimini 1961 yılında " Colossus Rhodes " ile yaşadı.
Kariyeri boyunca Clint Eastwood ve Lee Van Cleef gibi Hollywood patentli oyuncularla çalışma fırsatı bulan yönetmen, " Adsız Adam " başlıklı western üçlemesiyle dünyaca üne kavuştu. " A Fistful of Dollars " (Bir Avuç Dolar)( 1964 ), " For a Few Dollars More " (Birkaç Dolar İçin)( 1965 ) ve " The Good, The Bad, and The Ugly " İyi, Kötü ve Çirkin)( 1966 ) adlı filmlerden oluşan üçleme ile hem Amerikan western türü hem de ünlü Japon yönetmen Akira Kurusawa'nın samuray filmlerini sentezleyen Leone, üstüne Avrupa sinemasının modernist yaklaşımını ekleyerek kendine has bir üslup yarattı.
Üçlemenin ardından rüştünü ispat etmiş bir yönetmen olarak Amerikan yapım şirketlerinden yeterli maddi desteği gören Leone, 1968 yılında başrolünde Henry Fonda'nın yer aldığı " Once Upon a Time in the West " adlı gangster filmini çekti. 165 dakikalık uzun bir film olması nedeniyle beklenen gişe başarısını yakalayamayan " Once Upon a Time in the West ", beş yıl sonra yapım şirketi Paramount Oictures tarafından 25 dakikası kesilerek yeniden gösterime sokuldu; fakat ortaya çıkan filmde, orijinalinin sahip olduğu anlatım zenginliğinden eser kalmamıştı.
1984 yılında " Once Upon a Time in America " ile benzer bir konuyu yeniden ele alan yönetmen, başrolünde Robert De Niro'nun yer aldığı dört saatlik bu gangster filmiyle büyük başarı yakaladı. Fakat filmin gişede başarı yakalamasının nedeni, yapım şirketi tarafından kırpılması ve de kurgusunun yeniden elden geçmesiydi. Orijinal film, seyircisine ancak video kaset aracılığıyla ulaşabildi.
Clint Eastwood'u Clint Eastwood Yapan Adam
Sergio Leone, kendisinin bir İtalyan olmasına ve filmlerini İtalya'da çekmiş olmasına karşın Clint Eastwood ve Lee Van Cleef gibi oyuncularla çalıştı. Filmlerinin konusu da Vahşi Batı'da geçiyordu. Lee Van Cleef gibi son derece zor bir oyuncuyla çalışıp, ondan maksimum verim elde etmesi, Leone'nin bir yönetmen olarak başarısını ortaya koymakta kuşkusuz. Çünkü Lee Van Cleef, günün pek az saatini ayık geçiren, kelimenin tam anlamıyla ayyaş bir adamdı ve yönetilmesi son derece zor bir aktördü.
Leone'nin asıl büyük başarılarından birisi de filmlerin aktör olarak parlattığı ve kendisinden sonra western tarzına yepyeni boyutlar getiren ve Unforgiven-Affedilmeyen- gibi bir başyapıta imza atan Clint Eastwood'u keşfetmiş olmasıdır. Sarı benizli, derin bakışlı, karşısındakini bezdirecek kadar sessiz ve soğukkanlı bir edayla filmlerinde arzı endam eden bu adam, gün gelecek yönetmen olarak ta çok önemli filmlerin altına imza atacaktı. Eastwood, Unforgiven'la kazandığı Oscar ödülünü Sergio Leone'ye ithaf ederek, bir anlamda ona olan vefa borcunu ödemiş ve kariyeri açısından Leone'nin ne kadar önemli olduğunu göstermiştir. Sergio Leone 30 Nisan 1989'da hayatını kaybetti.
"Amerikan İç Savaşı Tek Kelimeyle Saçmalık."(Leone)
Leone kapitalizmin vahşi doğası ve Amerikan yaşam tarzına karşı derin bir tiksinti duymaktaydı. İnsanların çıkarları uğruna başkalarını hunharca katletmeleri onda nefret ve tiksinti duygusu uyandırmaktaydı. Dolar üçlemesi, yani "Bir Avuç Dolar", "Birkaç Dolar İçin", "İyi, Kötü ve Çirkin" filmleri onun Amerikan yaşam tarzına ve bunun bir sonucu olarak gördüğü Amerikan iç savaşına karşı duygularını ortaya koyduğu filmleridir. Bu filmlerde iyi yoktur. Yalnızca kana bulanmış paranın peşinden giden acımasız katiller, anti kahramanlar vardır. Fillerden ilk ikisinin adında dolar kelimesi geçmektedir. Vahşi kapitalizme, insan hırsının tüketiciliğine, ahlaktan ve erdemden yoksun, paylaşımdan uzak bir yaşam biçimine inceden inceye bir göndermedir. Leone stilize bir yaklaşımla karakterlerinin eylemlerini büyük yakın planlar eşliğinde adeta izleyicinin gözünün içine sokar. Sado-mazojisttir bu görüntüler çoğu kez. Ve daima ironik.
Leone, Akira Kurusawa'yı ustası olarak görmektedir. Filmlerinde Kurusawa'nın samuray filmlerinden esinlenmeler hissedilmektedir. Western'i Kurusawa filmleri ve Avrupa Sinemasıyla sentezleyerek kendi türünü yaratmayı başarmış önemli bir yönetmendir.
Filmografisi:
Yönetmen / Director
1984: Once Upon a Time in America / Bir Zamanlar Amerika'da 1975: Un Genio, due compari, un pollo / The Genius 1971: Giù la testa / Duck, You Sucker / Once Upon a Time... the Revolution 1969: C'era una volta il West / Once Upon a Time in the West / Bir Zamanlar Batı'da 1966: Il Buono, il brutto, il cattivo / The Good, the Bad and the Ugly / İyi, Kötü ve Çirkin 1965: Per qualche dollaro in più / For a Few Dollars More / Birkaç Dolar İçin 1964: Per un pugno di dollari / A Fistful of Dollars / Bir Avuç Dolar İçin 1962: The Last Days of Sodom and Gomorrah 1961: Il Colosso di Rodi / The Colossus of Rhodes 1959: Gli Ultimi giorni di Pompei / The Last Days of Pompeii
Yardımcı Yönetmen / Assistand Director
1973: Il Mio nome è Nessuno / Lonesome Gun / My Name Is Nobody 1959: Ben-Hur 1959: Gli Ultimi giorni di Pompei / The Last Days of Pompeii 1958: Afrodite, dea dell'amore / Aphrodite, Goddess of Love 1958: Il Figlio del corsaro rosso / Son of the Red Corsair 1957: El Maestro, El / The Teacher and the Miracle 1956: Mi permette, babbo! / Allow me, Daddy! 1956: Helen of Troy 1955: La Ladra 1951: Quo Vadis?
Senarist/ Writer
1986: Troppo forte / Great! 1984: Once Upon a Time in America / Bir Zamanlar Amerikada 1973: Il Mio nome è Nessuno / Lonesome Gun 1971: Giù la testa / Duck, You Sucker / Once Upon a Time... the Revolution 1969: C'era una volta il West / Once Upon a Time in the West / Bir Zamanlar Batı'da 1966: Il Buono, il brutto, il cattivo / The Good, the Bad and the Ugly / İyi, Kötü ve Çirkin 1965: Per qualche dollaro in più / For a Few Dollars More / Birkaç Dolar İçin 1964: Per un pugno di dollari / A Fistful of Dollars / Bir Avuç Dolar İçin 1961: Romolo e Remo / Duel of the Titans 1961: Le Sette sfide / The Seven Revenges 1961: Il Colosso di Rodi / The Colossus of Rhodes 1959: Gli Ultimi giorni di Pompei / The Last Days of Pompeii 1958: Afrodite, dea dell'amore / Aphrodite, Goddess of Love 1958: Nel segno di Roma / Sheba and the Gladiator
Ödüller / Awards
1987: Giffoni Film Festival - Nocciola d'Oro 1985: Italian National Syndicate of Film Journalists - Silver Ribbon Best Director - Once Upon a Time in America 1984: David di Donatello Awards - René Clair Award
Leone, oldukça kanlı ve şiddetli sahne tasarımı, büyük yakın plan çekimler, hızlı kesmeler ve uzun, anlamlı sessizlikler aracılığıyla yaratılan yüksek gerilim gibi unsurları başarıyla kullanarak, Amerikan ticari sinemasının önemli bir türü olan western'i adeta yeniden yarattı.
" İyi, Kötü ve Çirkin" efsanesinin ve "Bir Avuç Dolar İçin"'in yönetmeni.
Saygıyla anıyorum.
"İyi, Kötü ve Çirkin" 'in müziği de efsaneydi biliyorsunuz (Onu arıyorum)
Leone, oldukça kanlı ve şiddetli sahne tasarımı, büyük yakın plan çekimler, hızlı kesmeler ve uzun, anlamlı sessizlikler aracılığıyla yaratılan yüksek gerilim gibi unsurları başarıyla kullanarak, Amerikan ticari sinemasının önemli bir türü olan western'i adeta yeniden yarattı. 
